Metin YILMAZ
"Çankırı'da Duygu" gazetesi...
Şair, yazar, eğitimci ve politikacı yönleri de olmakla birlikte, özellikle halk edebiyatı alanındaki araştırmalarıyla tanınan Ahmet Talat Onay, yazdığı tutarlı ve kararlı yazılarıyla Millî Mücadele’yi başından itibaren destekleyen vatansever bir Çankırılı'dır. 1920 yılında Kastamonu Açıksöz gazetesinde yazdığı yazılar, onun cesur ve ileri görüşlü bir Türk aydını olduğunun da kanıtıdır.
Ahmet Talat Onay, Çankırı’da Duygu yerel gazetesini 9 Ekim 1930 tarihinden 19 Kasım 1938 tarihine kadar 404 sayı yayınlamıştır. Çankırı Vilayet matbaasında basılan, idarehanesi İmaret'de bulunan Çankırı’da Duygu gazetesi, 203'üncü sayısına kadar "Çankırı’da Duygu" adıyla çıkarken, bu sayıdan itibaren Duygu adını almıştır. Başlangıçta haftada bir kere 4 sayfa olarak Perşembe günleri yayımlanmakta iken, 4'üncü sayısından itibaren Cumartesi günleri çıkmaya başlamıştır.
Ahmet Talât, çevresindeki Çankırılı gençleri de yazmaya ve araştırmaya teşvik ederek Duygu gazetesi etrafında güçlü bir kadronun oluşmasını sağlamıştır. Gazetenin başlıca yazarları Hacı Şeyhoğlu Ahmet Kemal, Ali Dehri, Hacı Şeyhoğlu Hasan, Mitat Şakir, Ahmet Rıza, H. Atilla Karahan ve H.F. Turgal’dır.
Ahmet Kemal’in "Çankırı Tarihinin Ana Hatları", Ali Dehri’nin "Çankırı Masalları", Ahmet Rıza’nın "Türk Atalar Sözü" ve "Çankırı Destanları", Tahsin Nahid’in "Çankırı Halk Edebiyatı" isimli çalışmaları önce onun teşvikiyle Duygu’da tefrika edilmiş, daha sonra kitap haline getirilmiştir. Kendisinin bazı kitapları da Duygu neşriyatı arasında çıkmıştır.
Çankırı’da Duygu gazetesi, yayımlandığı dönem Çankırı’sını siyasi, kültürel ve sosyal yönlerden derinden etkileyen bir okul gibi vazife görmüştür. Gazetede siyasi yazılar yanında, dil, edebiyat, folklor ve halk edebiyatı ile ilgili yazılara ağırlık vermiş; özellikle dil konusundaki polemikleri yurt çapında yankı uyandırmıştır. Gazetenin sahibi Ahmet Talat Onay’ın edebi ve siyasi kişiliği, gazeteyi sıradanlığın ötesine taşımıştır. Bu saptamaya, 1930’lu yılların Çankırı’sında meydana gelen rutin ve gündelik olayları sayfalarına taşımanın ötesinde, içermiş olduğu köşeler ve köşe yazıları, edebi ve tarihî nitelikli yazı dizileri, uluslararası ün ve öneme sahip bilim ve fikir adamlarının çeşitli yazılarını okuyucuyla buluşturmuş olmaları dayanak olarak gösterilebilir. 1930’lu yıllar, aynı zamanda, Atatürk tarafından başlatılan ve kökleştirilmeye çalışılan devrimlerin ve yenidünya görüşü ile yaşam tarzının da Anadolu’da tüm geri kalmışlık ve imkânsızlıklara rağmen yaşandığı yıllar olmuştur. Gazeteyi okurken ve incelerken 1930’lu yılların konjonktürü ve kültürel iklimi göz önünde bulundurulduğunda, Ahmet Talat ve arkadaşlarının Çankırı’da Duygu gazetesi ile ortaya koydukları uğraşın, Çankırı basın tarihinde eşsiz bir deneyim oluşturduğu ortaya çıkacaktır. (1)
Ahmet Talat Onay 2. (1923), 3. (1927), 4. (1931) ve 7. Dönemde (1943) Çankırı’dan; 5. (1935) ve 6. dönemlerde (1939) Giresun’dan milletvekili seçilerek TBMM’ye girmiştir. Ahmet Talat uzun yıllar TBMM üyesi olmasına rağmen, matbuat ve yazı hayatını ara vermeden devam ettirmeyi başarmıştır. Yayınlarında Çankırılı Ahmet Talât imzasını kullanmıştır
Çankırı’da Duygu gazetesinde, dilde arılaşma çabaları yönünde yeni kelimeler kullanılmıştır. Örneğin vali kelimesi yerine yeni türetilen "İlbay", kaymakam kelimesi yerine "ilçebay", mebus kelimesi yerine "saylav", meclis yerine "kamutay", belediye yerine "uray", belediye başkanı yerine "şarbay" ya da "urbay" gibi kelimelerin kullanımı tercih edilmiştir.
Cumhuriyet devrimleriyle başlayan yeni yaşam biçiminin kurumsallaşması için başlatılan seferberliğin Çankırı coğrafyasındaki temsilcisi Çankırı’da Duygu gazetesi olmuştur.
Çankırı’da Duygu gazetesi; yılların geri kalmışlığına maruz kalmış Çankırı halkını kültürel olarak bilinçlendirmek, farkındalık yaratmak ve devrimlere bağlı bir nesil yetiştirmek misyonunu benimsemiştir. Çankırı’da Duygu, sıradan ve sığ bir taşra yerel gazetesi görünümünden uzak olup kültürel derinliği ile okuyucuyu tatmin etme düzeyi oldukça yüksek bir gazetedir. Çankırı’da Duygu’nun gerek Çankırı tarihi gerekse de Türk tarihi ve edebiyatı alanlarında yayımladığı yazılar başlı başına bir okul vazifesi üstlenmiştir. Çankırı’da Duygu gazetesi, yöresel anlamda da Çankırı coğrafyası, Çankırı folkloru ve Çankırı edebiyatı alanlarında yayımlamış olduğu yazılar, araştırmalar ve incelemeler ile döneminin önemli bir kültür merkezi olmuştur. Bunda, Ahmet Talat Onay gibi aydın ve entelektüel bir siyasetçinin, gazetenin sahibi ve başyazarı olması şüphesiz ki çok önemli bir etken olmuştur(2).
Yapmakta oldukları gazeteciliğin, yalnızca bir vatan hizmeti olduğunu savunan Duygu gazetesi sayfalarında iktisadi, sosyal, kültürel, dini ve milli içerikli konular da bulunmaktadır. Bunlar, kimi zaman tüm ülkeyle, kimi zaman da Çankırı ile alakalı konular olmuştur. Çeşitli köşe başlıkları ile yazı dizileri halinde tefrika edilen bu konular, gazetenin içeriğini zenginleştirdiği kadar gazeteye renklilik de kazandırmıştır.
(1), (2) Uğur Cengiz, 2019 Çankırı’da Duygu Gazetesine göre (1930-1938) Çankırı’da Siyasal Yaşam (Yüksek Lisans Tezi)